საქართველოს ეროვნული ბანკმა დაიწყო საგადასახდელო ბალანსის წარმოება და პუბლიკაცია ახალი მეთოდოლოგიით

საქართველოს ეროვნული ბანკმა დაიწყო საგადასახდელო ბალანსის წარმოება და პუბლიკაცია ახალი მეთოდოლოგიით

02 ივლისი, 2014

საქართველოს ეროვნული ბანკი 2014 წლიდან საგარეო სექტორის სტატისტიკის წარმოების ახალ მეთოდოლოგიაზე გადავიდა. დაწყებული 2014 წლის პირველი კვარტალიდან, საგადასახდელო ბალანსისა და საერთაშორისო საინვესტიციო პოზიციის სტატისტიკის წარმოება მოხდება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (სსფ) მიერ 2009 წელს შემუშავებული „საგადასახდელო ბალანსი და საერთაშორისო საინვესტიციო პოზიცია" (BPM6) მე-6 გამოცემის შესაბამისად. 2014 წლის საგარეო სტატისტიკის მონაცემები გამოქვეყნდება ორივე ფორმატში: მე-5 („საგადასახდელო ბალანსის სახელმძღვანელო", 1993 წლის გამოცემა) და მე-6 რედაქციის („საგადასახდელო ბალანსისა და საინვესტიციო პოზიციის სახელმძღვანელო", 2009 წლის გამოცემა) შესაბამისად; ხოლო 2015 წლიდან მხოლოდ მე-6 რედაქციით. ამასთან, გადაისინჯა დინამიკური მწკრივიც (2000 წლიდან) და ისიც 2014 წელს გამოქვეყნდება ორივე მეთოდოლოგიის შესაბამისად.

სსფ-მა ეკონომიკური და ფინანსური განვითარების საპასუხოდ და ანალიტიკური ინტერესების ცვლილებისა და ბალანსის შემდგენლების მიერ დაგროვილი გამოცდილების გათვალისწინებით, საგადასახდელო ბალანსის (მე-5 გამოცემა) სახელმძღვანელოში შეიტანა გარკვეული ცვლილებები და 2009 წელს გამოსცა „საგადასახდელო ბალანსისა და საინვესტიციო პოზიციის სახელმძღვანელო" (BPM6). ამასთან, საგადასახდელო ბალანსის სახელმძღვანელოს გადასინჯვა მიმდინარეობდა გაეროს სტატისტიკური კომისიის მიერ „ეროვნულ ანგარიშთა სისტემის" განახლების პარალელურად (რომლის ახალი ვერსია გამოქვეყნდა 2008 წელს), რათა მაკროეკონომიკური სტატისტიკის დარგებს შორის ყოფილიყო მაღალი შესაბამისობა.

2012 წლის აგვისტოდან საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა საერთაშორისო ფინანსების სტატისტიკის მონაცემთა ბაზაში და საგადასახდელო ბალანსის წელიწდეულში დაიწყო საგადასახდელო ბალანსისა და საერთაშორისო საინვესტი­ციო პოზიციის სტატისტიკის გამოქვეყნება მხოლოდ საგადასახდელო ბალანსის მე-6 რედაქციის ფორმატით.

საქართველოში ახალ მეთოდოლოგიაზე გადასვლის სამუშაოები დაიწყო 2009 წლიდან. მე-6 რედაქციაში, მე-5 რედაქციასთან შედარებით კონცეპტუალური საკითხები დარჩა უცვლელი, ამასთან შეიცვალა ზოგიერთი მუხლის დასახელება, პრეზენტაცია  და ფორმირება.

საგადასახდელო ბალანსის მე-5 და მე-6 რედაქციებს შორის განხორციელებული ძირითადი ცვლილებების მოკლე მიმოხილვა:

      1.    აღრიცხვის პრინციპი

  • მიმდინარე ანგარიშსა და კაპიტალის ანგარიშში ოპერაციები კრედიტისა და დებეტის მხარეს იწერება „+" ნიშნით (გამონაკლისია: პირდაპირი ინვესტიციიდან შემოსავალი და საქონლის გადაყიდვა, რომელიც შეიძლება იყოს უარყოფითი). წმინდა დაკრედიტება/წმინდა სესხება (მიმდინარე ანგარიშისა და კაპიტალის ანგარიშის ბალანსი) წარმოადგენს ამ ანგარიშების კრედიტებისა და დებეტების სხვაობას.
  • ფინანსურ ანგარიშში გამოიყენება ტერმინი „ფინანსური აქტივების შეძენა, წმინდა" და „ვალდებულებების აღება, წმინდა" ადრე გამოყენებული ტერმინების „კრედიტი" და „დებეტის" ნაცვლად. აქტივების წმინდა შეძენა ტოლია აქტივების ზრდას გამოკლებული აქტივების შემცირება. ვალდებულებების წმინდა აღება ტოლია ვალდებულებების ზრდას მინუს ვალდებულებების კლება.
  • ცვლილება პლუს ნიშანით აღნიშნავს აქტივების ან ვალდებულებების ზრდას, ხოლო მინუს ნიშნით - აქტივის ან ვალდებულების შემცირებას. მე-5 რედაქციის თანახმად, აქტივის ზრდა იწერებოდა „მინუს" ნიშნით, ხოლო აქტივის შემცირება - „პლუს" ნიშნით.
  • ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების ცვლილება, რომელიც ეფუძნება ფიზიკური პირების რეზიდენტობის ცვლილებას, განიხილება როგორც აქტივების მოცულობის სხვა ცვლილება (კლასიფიკაციის ცვლილება) და არა როგორც ოპერაცია. ამდენად, კაპიტალური ტრანსფერები დაკავშირებული მიგრაციასთან საგადასახდელო ბალანსში აღარ აისახება. (ასევე, მიგრაციასთან დაკავშირებული ოპერაციები აღარ აისახება მიმდინარე ანგარიშსა და ფინანსურ ანგარიშში.)

     2.    ინსტიტუციური სექტორები

  • შემოღებულ იქნა ეროვნულ ანგარიშთა სისტემის მსგავსი ინსტიტუციური სექტორების კლასიფიკაცია. „ფულად-საკრედიტო რეგულირების ორგანოს" სექტორის ნაცვლად გამოიყებნება ტერმინი - „ეროვნული ბანკი", „საბანკო სექტორის" ნაცვლად - „დეპოზიტური კორპორაციები ეროვნული ბანკის გარდა".
  • სხვა სექტორები გაიყო ორ ნაწილად: სხვა ფინანსური კორპორაციები და არასაფინანსო კორპორაციები, შინამეურნეობები და შინამეურნეობების მომსახურე არაკომერციული ორგანიზაციები (შმაკო).

     3.    ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების კლასიფიკაცია

  • განაწილებული ნასესხობის სპეციალური უფლება (SDR) წარმოადგენს ვალდებულებას (ადრე ითვლებოდა უნიკალურ ფინანსურ ინსტრუმენტად და იწერებოდა მხოლოდ აქტივის მხარეს) და აისახება სხვა ინვესტიციაში ცალკე მუხლად.
  • ტერმინი „სავაჭრო კრედიტები" შეიცვალა ტერმინით „სავაჭრო კრედიტები და ავანსები".
  • ვადაგადაცილებული დავალიანება აღირიცხება თავდაპირველ სავალო ინსტრუმენტში და არა ახალ მოკლევადიან სავალო ინსტრუმენტად.

     4.    მიმდინარე ანგარიში

  • პორტებში შეძენილი საქონელი იწერება საქონლის ექსპორტ/იმპორტში და აღარ იწერება ცალკე პუნქტად.
  • მიგრანტთა პირადი ნივთები არ აისახება საქონლის ექსპორტ/იმპორტში და, საერთოდაც, არ აისახება საგარეო ეკონომიკური საქმიანობის არცერთ ანგარიშში.
  • საქონლის გადამუშავება, როცა მატერიალურ რესურსი სხვისი საკუთრებაა, აღირიცხება როგორც მომსახურება. ადრე მომსახურების ღირებულება ემატებოდა გადასამუშავებული საქონლის ღირებულებას, თუ საქონელი უბრუნდებოდა მფლობელს, ხოლო თუ საქონელი თავის მფლობელს არ ეგზავნებოდა, მაშინ ის აღირიცხებოდა როგორც სხვა საქმიანი, პროფესიული და ტექნიკური მომსახურება.
  • რემონტი საქონლის ნაცვლად აისახება მომსახურებაში.
  • „სატრანსპორტო მომსახურებას" ეწოდა „ტრანსპორტი".
  • საფოსტო და კურიერული მომსახურება შევიდა „ტრანსპორტის" მუხლში.
  • „სამშენებლო მომსახურებას" ეწოდა „მშენებლობა" და იყოფა ორ ნაწილად: „მშენებლობა საზღვარგარეთ" და „მშენებლობა საქართველოში".
  • სავალო ინსტრუმენტებზე დარიცხული შემოსავალი გაიყო ორ ნაწილად: ირიბად შეფასებული ფინანსური მომსახურება და შემოსავალი წმინდა სახით.
  • „როიალტი და სალიცენზიო გადასახადი" იწოდება „გადასახადი ინტელექტუ­ალური საკუთრებისათვის მიკუთვნებული სხვა კატეგორიისადმი".
  • შემოღებულია ჯგუფი, რომელიც აერთიანებს ტელეკომუნიკაციურ, კომპიუტე­რულ და ინფორმაციულ მომსახურებებს, რომლებიც ადრე აღირიცხებოდა ცალ-ცალკე.
  • სამეცნიერო-კვლევითი მუშაობის შედეგები (როგორიცაა პატენტები, საავტორო უფლებები, ტექნოლოგიური პროცესები) განიხილება როგორც წარმოებული აქტივები და მიეკუთვნება სამეცნიერო-კვლევითი სახის მომსახურებას. ადრე ისინი განიხილებოდნენ როგორც არაწარმოებული აქტივები და აისახებოდნენ კაპიტალის ანგარიშში.
  • „სამთავრობო მომსახურებას" ეწოდა „სახელმწიფო საქონელი და მომსახურება სხვა კატეგორიებში ჩაურთველი".
  • შემოსავლების და ტრანსფერების ნაცვლად შემოღებულ იქნა ტერმინები: „პირველადი შემოსავალი" და „მეორადი შემოსავალი".
  • სხვა ინვესტიციის შემოსავლიდან გამოიყო სარეზერვო აქტივებიდან მიღებული შემოსავალი და ნაჩვენებია ცალკე პუნქტად.
  • მიმდინარე ტრანსფერების კლასიფიკაცია გახდა უფრო დეტალური.
  • შემოღებული იქნა ცნება პირადი ტრანსფერები, რომელიც უფრო ფართეა, ვიდრე ადრე გამოყენებული „მუშაკთა გზავნილები".
  • მემკვიდრეობით მიღებული ქონება განიხილება როგორც კაპიტალური ტრანსფერი, ადრე მიღებული მიმდინარე ტრანსფერის ნაცვლად.

სხვა სიახლეები