საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ინტერვიუ საერთაშორისო გამოცემა Central Banking-თან
მონეტარული პოლიტიკა, გამჭვირვალობა, ფინანსური ინფრასტრუქტურა, საგანგებო ღონისძიებები COVID-19-თან დაკავშირებით, ფინანსური განათლება, მომხმარებელთა უფლებები და სოციალური, გარემოსდაცვითი და მმართველობითი საკითხები, - ეს იმ თემების არასრული ჩამონათვალია, რომლებზეც კობა გვენეტაძემ გამოცემის მთავარ რედაქტორთან, კრისტოფერ ჯეფრისთან ინტერვიუში ისაუბრა.
გთავაზობთ ინტერვიუს ფრაგმენტს ქართულ ენაზე. სრული ინტერვიუ ინგლისურად იხილეთ აქ.
კითხვა: რა იყო თქვენი ძირითადი პრიორიტეტი, როდესაც 2016 წელს ეს პოსტი დაიკავეთ ?
პასუხი: ეროვნულ ბანკში 2016 წლამდეც ვმუშაობდი. ჩემი კარიერა 1993-1996 წლებში სწორედ ეროვნულ ბანკში დაიწყო, შესაბამისად ვიცნობდი არა მხოლოდ იმ ხალხს, ვინც აქ მუშაობდა, არამედ ისიც ვიცოდი, თუ როგორ მუშაობდა ცენტრალური ბანკი. როდესაც დავიკავე აღნიშნული პოზიცია, პირველ რიგში მსურდა გამეგო ყველა ის ძირითადი პრობლემა, რომ განმესაზღვრა შვიდწლიანი სამოქმედო გეგმა/სტრატეგია. საწყის ეტაპზე აუცილებელი იყო ძალიან ფრთხილი ანალიზი. გავეცანი სიტუაციას, წავიკითხე ძალიან ბევრი ანალიტიკური ინფორმაცია, შევხვდი თანამშრომლებს და განვსაზღვრე ის რამდენიმე მიმართულება, რომელიც საწყის ეტაპზე ყველაზე მნიშვნელოვნად მიმაჩნდა. პირველ ადგილზე ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმის გაუმჯობესება იყო, რომელიც ეროვნულ ბანკში 2009 წელს დაინერგა. ამისთვის საჭირო იყო მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტების განვითარება და გაძლიერება. ამავდროულად, ეროვნული ბანკი Basel III-ის სტანდარტებს უახლოვდებოდა, შესაბამისად ამ პროცესის დასრულებაც პრიორიტეტული იყო. ფინანსური ინსტიტუტების მხრიდან ინფორმაციის გამჟღავნების თვალსაზრისით, საკმაოდ ბევრი მოთხოვნა იყო. ამავდროულად, თავდაუზოგავად ვმუშაობდით პილარ 3-ის მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად. აქცენტი 3 ძირითად მიმართულებაზე გაკეთდა. პირველი მიმართულება იყო არასაბანკო სექტორი. ჩემი მოსაზრებით, ძირითადი ინდიკატორებიდან გამომდინარე, არასაბანკო სექტორის ზრდა არასწორი მიმართულებით ვითარდებოდა. მეორე მიმართულება ფინანსური განათლებისა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვის გაუმჯობესება იყო. ონლაინ სესხები ძალიან მაღალი საპროცენტო სარგებლით გაიცემოდა და მომხმარებლები სრულად ვერ აცნობიერებდნენ იმ რისკებს, რაზეც ხელს აწერდნენ. მესამე ელემენტი კი კაპიტალის ბაზრის განვითარება იყო, რომელიც ქვეყნისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. გამომდინარე იქიდან, რომ საბანკო სისტემა საკმაოდ მაღალ დონეზეა განვითარებული, კაპიტალის ბაზრები „დაიჩრდილა". შესაბამისად, რეფორმა აუცილებელი იყო, თუმცა ამას დრო სჭირდება. მოგვიანებით სხვა საკითხებიც გამოიკვეთა.
კითხვა: სებ-მა ინფლაციის თარგეთირება და მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმი დანერგა. რატომ მიიღო ცენტრალურმა ბანკმა ასეთი მანდატი და რამდენად წარმატებით მუშაობს ამ დრომდე?
პასუხი: მარტივად გეტყვით, რომ როდესაც ხედავ მონეტარული თარგეთირება არ ამართლებს, სხვა ნაბიჯები უნდა გადადგა. როდესაც ეროვნულ ბანკში 90-იანი წლების დასაწყისში ვმუშაობდი, ჩვენ ვხედავდით ფულის მასის აგრეგატებისა და ინფლაციის ურთიერთდამოკიდებულებას და ფულის მასას ვარგებდით იმ შედეგს, რომლის მიღწევაც გვსურდა. თუმცა, როდესაც ეკონომიკა იზრდება და ფინანსური სისტემა უფრო დახვეწილი ხდება, ეს მიდგომა ვეღარ ამართლებს. საქართველო მცირე, ღია ეკონომიკის ტიპის ქვეყანაა. ჩვენ არ ვართ ღრმად ინტეგრირებული ისეთ ეკონომიკასთან, რომელსაც სტაბილური მონეტარული პოლიტიკა გააჩნია. იქიდან გამომდინარე, რომ გვინდა აქტიური მონეტარული პოლიტიკა, ინფლაციის თარგეთირება საუკეთესო გამოსავალია. ამასთან, როგორც დრო გვიჩვენებს, სულ უფრო და უფრო მეტი ქვეყანა ნერგავს ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმს. თუ გამოვიყენებთ „შეუძლებელი ტრილემის" (impossible trilemma) შეზღუდვებს - ჩვენ გვსურს რომ გვქონდეს კაპიტალის თავისუფალი მობილობა და აქტიური მონეტარული პოლიტიკა, რაც თავისთავად გულისხმობს, რომ უნდა გვქონდეს მცურავი გაცვლითი კურსი - ეს არის ოპტიმალური გამოსავალი პატარა, ღია ეკონომიკისთვის. ინფლაციის თარგეთირება საკმაოდ წარმატებით მუშაობს საქართველოს ეროვნული ბანკისთვის. რა თქმა უნდა, ჩვენ ახლაც გარკვეული ინსტრუმენტების განვითარების პროცესში ვართ. მიუხედავად ამისა, თუ შეხედავთ სტატისტიკურ მონაცემებს, მაგალითად 2000-2008 წლების, საქართველოში ინფლაციის მაჩვენებელი საშუალოდ 6.8% იყო. 2009 წელს ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმის დანერგვის შემდეგ, ინფლაციის მაჩვენებელი საშუალოდ 3.7%-ია. ჩვენ გვჭირდება ინსტიტუციური და ინტელექტუალური შესაძლებლობის განვითარება, მაგრამ დანამდვილებით შემიძლია ვთქვა, რომ ეს საქართველოსთვის კარგი არჩევანია.
კითხვა: განვითარებადი ეკონომიკის მქონე ქვეყნის ცენტრალური ბანკის მხრიდან გარკვეულწილად უცნაურია მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის პროგნოზის გამოქვეყნება, რასაც საქართველოს ეროვნული ბანკი აკეთებს. რა არის ამ მიდგომის დადებითი და უარყოფით მხარეები? როგორ დაეხმარა განაკვეთის პროგნოზირება მონეტარული პოლიტიკის ეკონომიკაზე გადაცემას და როგორ შემცირდა საპროცენტო განაკვეთის რისკები?
პასუხი: ერთ-ერთი გეგმა, რაც ეროვნული ბანკისთვის 2016 წელს მქონდა, კომუნიკაციის გაზრდა და გაუმჯობესება იყო, რაც ინფლაციის თარგეთირების ძირითადი ნაწილია. ჩვენ ვახორციელებდით მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის პროგნოზირებას და შევამჩნიეთ, რომ რამდენიმე ქვეყანამ დაიწყო აღნიშნული განაკვეთის გამოქვეყნება. ქვეყნების გარკვეული ნაწილი განაკვეთის გამოქვეყნებაში რისკებს ხედავდა და მიიჩნევდა, რომ ეს შებოჭავდა ცენტრალურ ბანკს, თუმცა ეს ასე არ მოხდა, რადგან ეს პროგნოზი პირობითია: შენ მას აქვეყნებ, მაგრამ თუ გარემოება იცვლება, შენ ერგები ამ გარემოებას და პოლიტიკას შესაბამისად ცვლი; ყველაზე მნიშვნელოვანია იმის ახსნა, თუ რატომ განახორციელე ცვლილება. მაგალითად, არის პოზიტიური ან ნეგატიური შოკის ალბათობა. როდესაც წინასწარ პროგნოზს აქვეყნებ, დაინტერესებულ მხარეებს მონეტარული პოლიტიკის ხედვის საერთო სურათი აქვთ. ეს ყველაფერი პოლიტიკას უფრო პროგნოზირებადს ხდის.
ამის გარდაც არსებობდა მეტი კომუნიკაციის საჭიროებაც. შესაბამისად, მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის სხდომის დასრულების შემდეგ, ჩემი ბრიფინგების გამართვა დავიწყეთ, რვა შეხვედრიდან ოთხ შეხვედრას ბრიფინგით ვასრულებდით და ამ ბრიფინგს არ ჰქონდა დროის წინასწარ განსაზღვრული ლიმიტი. ეს საკმაოდ კარგად იყო აღქმული, და მალევე ვიხილეთ განაკვეთის 1.5-2.0 პროცენტული პუნქტით შემცირება, რაც ნიშნავს იმას, რომ საზოგადოებას გაუჩნდა ჩვენი მონეტარული პოლიტიკისადმი უფრო მეტი ნდობა, და ეს წინასწარი პროგნოზი დაგვეხმარა პოზიტიური შედეგის მიღწევაში.
კითხვა: რა არის საქართველოს ეროვნული ბანკის ძირითადი გამოცდილება კორონავირუსის პანდემიის მიერ გამოწვეული "ლოქდაუნისა" და მისი ეკონომიკური ზეგავლენის მართვაში? შეეხო თუ არა "ლოქდაუნი" ხელისუფლების ფისკალურ პოზიციას, და რა ზეგავლენა იქონია ამან ეროვნულ ბანკზე?
პასუხი: სტაბილური მაკროეკონომიკური სიტუაციიდან გამომდინარე, საქართველო მომზადებული შეხვდა შოკს. ჩვენ საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მხარდაჭერილ პროგრამაში, რომელიც 2017 წელს შევიდა ძალაში, გაფართოებული დაფინანსების მექანიზმით ვიყავით ჩართულნი. ამასთანავე, გასული წლის ნოემბერში, 2020 წლის აპრილში დასრულების ნაცვლად, ჩვენ გავახანგრძლივეთ ეს პროგრამა კიდევ ერთი წლით, რადგან 2020 წელი არჩევნების წელია. რაც იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ კორონავირუსს და შოკს, რომელიც დიდი და პრაქტიკულად მოულოდნელი იყო, შევხვდით გამართული ეკონომიკით, რადგან მაკროეკონომიკა სტაბილური იყო, გვქონდა კარგი ფისკალური ბუფერები და საბანკო სისტემაში არსებული კარგი ლიკვიდობა და კაპიტალის კარგი მაჩვენებლები. მომზადება ნიშნავდა, რომ ფინანსთა სამინისტროს შეეძლო სწრაფად მოეპოვებინა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მხარდაჭერა, საქართველო იყო პირველი ქვეყანა რომელმაც მიიღო გაზრდილი დახმარება პროგრამის ფარგლებში. აღნიშნულმა ხელი შეუწყო მთავრობას სოციალური დახმარების უზრუნველყოფაში მათთვის, ვინც დაკარგა სამუშაო და სამედიცინო ხარჯების დაფინანსებაში. მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანას სჭირდებოდა მხარდაჭერა, ჩვენი საბანკო სისტემა ძალიან მომზადებული შეხვდა ამ გამოწვევას კაპიტალისა და ლიკვიდობის ბუფერების თვალსაზრისით. ამან მოგვცა იმის საშუალება, რომ კომერციული ბანკებისთვის კაპიტალის მოთხოვნები შეგვემსუბუქებინა, ასევე მოგვეთხოვა მათთვის შეექმნათ სესხების შესაძლო დანაკარგების რეზერვი არა აქტივების ანალიზის, არამედ სტრეს-ტესტების მიხედვით, რათა განგვესაზღვრა საბანკო სისტემის შესაძლო დანაკარგი. სესხების შესაძლო დანაკარგების სასესხო პორტფელის 3%-ის ოდენობით დარეზერვების შემთხვევაშიც კი, საბანკო სისტემა კარგად კაპიტალიზირებული რჩება და მას ლიკვიდობის პრობლემა არ ექმნება, რაც საშუალებას აძლევს კომერციულ ბანკებსა და საფინანსო სისტემას გასცეს სესხები ეკონომიკური აქტივობის დასაფინანსებლად. აღნიშნული შეეხო მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებსაც. ჩვენ გვქონდა მუდმივი კომუნიკაცია კომერციულ ბანკებსა და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებთან, სადაც განვიხილავდით თუ რა სჭირდებოდათ მათ. ძირითადი თემა იყო ლიკვიდობა, ლიკვიდობა და ლიკვიდობა. რა თქმა უნდა რამდენიმე ინდიკატორი გაუარესდება. მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი იქნება გაცილებით უფრო მაღალი მიმდინარე წელს, წინა წლის ისტორიულად დაბალ მაჩვენებელთან შედარებით. თუმცა, ვფიქრობ რომ შევძლებთ ამ კრიზისის დაძლევას და ერთ ან ორ წელიწადში კრიზისამდელ მდგომარეობას დავუბრუნდებით .
კითხვა: მცირე და საშუალო ბიზნესის დაკრედიტება მსოფლიოში მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. კრიზისის პერიოდში რამდენად წარმატებით ართმევთ თავს მცირე და საშუალო ბიზნესის დაფინანსების ზრდას?
პასუხი: ჩვენ მცირე და საშუალო ბიზნესზე ორიენტირებულნი კორონავირუსის კრიზისამდეც ვიყავით. ფინტეკის მიერ მომხმარებელთა დაკრედიტების წახალისება ნამდვილად შემცირდა და მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის რესურსების ხელმისაწვდომობა შეიზღუდა, რაც ეკონომიკის ძალიან მნიშვნელოვანი ნაწილია და ქმნის ბევრ სამუშაო ადგილს. შესაბამისად, ორი წლის წინ ჩვენ შევიმუშავეთ პასუხისმგებლიანი დაფინანსების პრინციპები, რამაც საფუძველი დაუდო მცირე და საშუალო ბიზნესის დაკრედიტების გაუმჯობესებას. მცირე და საშუალო ბიზნესს ასევე უნდა უზრუნველეყო გამჭვირვალობა და ანგარიშვალდებულება, რათა მეტი დაფინანსება მიეღო. პანდემიის განმავლობაში, კომერციული ბანკებისთვის და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებისთვის შევიმუშავეთ მცირე და საშუალო ბიზნესის ლიკვიდობის მხარდამჭერი ახალი ინსტრუმენტები, რათა აღმოფხვრილიყო ლიკვიდობასთან დაკავშირებული რისკები. მთავრობამ აღადგინა საკრედიტო გარანტიის სქემა - გაიზარდა საბიუჯეტო თანხა და შეიცვალა გარანტიის უზრუნველყოფის მოთხოვნები დაკრედიტების ხელშესაწყობად. მთავრობამ სხვა პროგრამებიც დაამტკიცა, მაგალითად, ვალდებულებების, კერძო საკუთრებისა და სოციალური გადასახადების გადავადება; საბანკო სესხებზე საპროცენტო ხარჯების სუბსიდირება; დევნილთათვის დეველოპერებისგან საცხოვრებელი ფართების ფასდაკლებით შესყიდვის მიზნით ბანკებისთვის გარანტიის უზრუნველყოფა, რათა ამ მძიმე პერიოდში მშენებლობის სექტორში მცირე და საშუალო ბიზნესს მხარდაჭერა ჰქონოდა. ჩვენ ვხედავთ მცირე და საშუალო ბიზნესის დაკრედიტების გაუმჯობესების პროცესს და თუ არსებული ტენდენცია გაგრძელდება, წლის ბოლოსთვის მათი დაფინანსების ზრდასაც დავინახავთ.
კითხვა: როგორ ავითარებდით პასუხისმგებლიანი დაკრედიტების ჩარჩოს, მომხმარებელთა უფლებების დაცვისა და ფინანსური განათლების გაუმჯობესებას?
პასუხი: ჩვენ შევქმენით ფინანსური განათლების ვებგვერდი FinEdu, რომელიც ფეისბუქის ჩემ გვერდზეც გავაზიარე. იგი წელიწადზე მეტი დროის განმავლობაში იქმნებოდა. ფინანსური განათლება უაღრესად მნიშვნელოვანია და როდესაც 2016 წელს ჩემი დანიშვნისას სებ-ის სტრუქტურას ვაანალიზებდი, ვფიქრობდი რომ ამ მიმართულებას არ ექცეოდა საკმარისი ყურადღება. იმ დროისათვის მომხმარებელთა უფლებების დაცვას მოიცავდა ბანკის საზედამხედველო პოლიტიკა. შესაბამისად, იგი გამოვყავით და შევქმენით მომხმარებელთა უფლებების დაცვისა და ფინანსური განათლების დეპარტამენტი, რომელიც ამჟამად ჩემს უშუალო დაქვემდებარებაშია. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) მეთოდოლოგიაზე დაყრდნობითა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის განვითარებისთვის ევროპული ფონდის (EFSE DF) დახმარებით, საქართველოში ფინანსური განათლების შესახებ ჩავატარეთ კვლევა, რომლის შედეგების საფუძველზე შევიმუშავეთ ქვეყნის ფინანსური განათლების სტრატეგია. მას მრავალი დაინტერესებული მხარე ჰყავს, თუმცა ამ საქმეს ჩვენ ვუძღვებით, რადგან ფინანსური განათლების სათანადო დონის გარეშე ადამიანები და კომპანიები ყოველთვის დაუცველნი იქნებიან არასწორი ფინანსური გადაწყვეტილებების მიღებისგან. აღნიშნული პროგრამის განხორციელებაში განათლების სამინისტრო დაგვეხმარა. ფინანსური წიგნიერების თემები მეშვიდე-მეცხრე კლასების სასკოლო სასწავლო პროგრამაში შევიტანეთ. პირადად მე ჩავატარე ლექციები დაწყებითი და საშუალო სკოლის მოსწავლეთათვის. მომხმარებელთა უფლებების დაცვის მრავალი წესი შევიმუშავეთ ევროკავშირის კანონმდებლობის შესაბამისად - საქართველოს ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებით ნაკისრი აქვს ვალდებულებები და შესაბამისად მის განხორციელებაში ვიღებთ მონაწილეობას. მომხმარებელთა უფლებების დაცვის წესები ასევე ხელს უწყობს მომხმარებლებს თავი უფრო დაცულად იგრძნონ და აიმაღლონ განათლება რაც მნიშვნელოვნად დაეხმარებათ ისეთი სერიოზული გადაწყვეტილებების მიღებაში, როგორებიცაა, მაგალითად, კერძო საკუთრების შეძენა, სესხის აღება განათლების მისაღებად ან ბიზნესისთვის. დროის სვლასთან ერთად, ახალი თაობა ბიუჯეტირების, ეფექტური საპროცენტო განაკვეთისა და სხვა საკითხების თაობაზე ცოდნის გაღრმავების წყალობით დიდ სარგებელს მიიღებს და ყოველივე ეს დაეხმარება მათ სწორი ფინანსური გადაწყვეტილებების მიღებაში.
კითხვა: საქართველოს ეროვნული ბანკის რეფორმები ყოველთვის არ სარგებლობს პოპულარობით. რა პრობლემები წარმოქმნა ამან პოლიტიკის განხორციელების კუთხით? გიცდიათ საკომუნიკაციო ინიციატივების საშუალებით მათი მოგვარება? თუ ასეა, კონკრეტულად რა გააკეთეთ?
პასუხი: ცენტრალური ბანკები და მათი პოლიტიკა შესაძლოა იყოს საკმაოდ არაპოპულარული. ეს არის ერთ-ერთი მიზეზი დამოუკიდებელი ცენტრალური ბანკის არსებობისა - განახორციელოს პოლიტიკა, რომელიც გარკვეულ პერიოდში შესაძლოა არაპოპულარული იყოს. დამოუკიდებლობას თან ახლავს პასუხისმგებლობა, იყო ღია და გამჭვირვალე ინსტიტუტი დემოკრატიულ საზოგადოებაში. შესაბამისად, როდესაც მიიღება არაპოპულარული გადაწყვეტილებები, როგორიცაა მაგალითად, მცურავი გაცვლითი კურსის მოქნილობის შენარჩუნება, მაკროპრუდენციული წესების შემუშავება ფინანსური სტაბილურობისთვის ან მომხმარებელთა დაკრედიტების და არასაბანკო ფინანსური ინსტიტუტების შესახებ რეგულაციები, კომუნიკაციის გაძლიერება არის უაღრესად მნიშვნელოვანი. თუ შენი საქმიანობის თაობაზე არ წარადგენ ახსნა-განმარტებას, თუ რას აკეთებ და რატომ, კიდევ უფრო არაპოპულარული გახდები. თუმცა სათანადო ახსნისა და განხილვის პლატფორმების შეთავაზებით შესაძლოა პოპულარობა გაიზარდოს, ვინაიდან შეგიძლია ახსნა ის, თუ რატომ გადადგი განსხვავებული ნაბიჯები. კომუნიკაციას ვიყენებთ, რათა ავხსნათ რეფორმების სარგებელი. მაგალითისთვის ავიღოთ მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრება. ლარში დაკრედიტებისას, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია დედოლარიზაციისთვის, კომერციული ბანკებისა და მიკრო-საფინანსო ორგანიზაციების მიერ შეთავაზებული საპროცენტო განაკვეთები დაკავშირებულია მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთთან. თუ განაკვეთი იზრდება, მომხმარებლებს დროებით უწევთ მეტის გადახდა და ჩვენ უნდა ავუხსნათ მათ, თუ რატომ გახდა საჭირო განაკვეთის გაზრდა და რომ განაკვეთი მუდმივად მაღალ დონეზე არ იქნება. შესაძლოა, ამას დიდი დრო დასჭირდეს, თუმცა სათანადო კომუნიკაცია დადებით შედეგს მაინც გამოიღებს. ცენტრალურმა ბანკებმა გაბედულად უნდა იმოქმედონ, შეიმუშავონ გრძელვადიანი ხედვა, იყვნენ მუდმივ კომუნიკაციაში საზოგადოებასთან, რათა გრძელვადიან პერიოდში მათმა ქმედებებმა მაღალ და მდგრად ეკონომიკურ ზრდას შეუწყოს ხელი.
Central Banking-ი საერთაშორისო ფინანსურ საზოგადოებაში ფართოდაა აღიარებული. გამოცემის ბეჭდური ვერსია ბაზარზე 1990 წელს გამოჩნდა, ხოლო 2017 წლიდან მომხმარებლისთვის ციფრული ვერსია გახდა ხელმისაწვდომი. აღნიშნული გამოცემა მომხმარებლებს დეტალურად აწვდის მსოფლიოს მასშტაბით არსებულ სიახლეებს ფინანსურ სექტორში. განთავსებული სტატიები მიმოიხილავს სხვადასხვა ქვეყნის ცენტრალური ბანკების მიერ განხორციელებულ რეფორმებს, საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტებისა და ფინანსურ ბაზრებზე არსებულ სიახლეებს.
წყარო - centralbanking.com